Zaadbalkanker

Bij zaadbalkanker ontstaat er een tumor in de zaadbal. Deze vorm van kanker ontstaat meestal in de cellen die het zaad produceren: de kiemcellen. Zo'n tumor valt daarom onder de groep kiemceltumoren. De tumor voelt over het algemeen als een harde, vaak pijnloze knobbel. De tumor in de zaadbal kan uitzaaien, meestal eerst naar de lymfeklieren in de buik (het retroperitoneum), maar ook naar de lymfeklieren in de borstkas, naar de longen, lever, botten of hersenen. 

Er bestaan twee typen zaadbalkanker: het seminoom en non-seminoom.

Meer informatie over zaadbalkanker vindt u op:

• Stichting Zaadbalkanker
• Aya Zorgnetwerk
• Kanker.nl
• Stichting DUOS studiegroep uro-oncologie

Hoe vaak komt het voor?

In Nederland krijgen jaarlijks 800 mensen de diagnose zaadbalkanker. Deze vorm van kanker komt meestal voor bij mensen tussen de 20 en 50 jaar oud. Bij één kwart van de patiënten ontstaan er uitzaaiingen.

Bij kiemceltumoren in de zaadbal onderscheiden we twee soorten: het seminoom en non-seminoom. Seminomen ontstaan uit kiemcellen die geslachtscellen vormen. Non-seminomen is de verzamelnaam voor andere kiemceltumoren dan seminomen.

Het is ook mogelijk dat een tumor uit een combinatie van seminoom en non-seminoom bestaat. De nabehandeling en controle die we uitvoeren kan verschillen tussen de twee groepen. De combinatie van seminomen en non-seminomen hoort bij de groep non-seminomen, omdat de nabehandeling en controle daar het meest mee overeenkomt.

Over de oorzaak van zaadbalkanker is nog weinig bekend. U heeft een groter risico op zaadbalkanker als u:

• Een niet-ingedaalde zaadbal heeft gehad.
• Een eerdere behandeling voor zaadbalkanker in de andere bal.
• Zaadbalkanker komt voor uw in familie.
• Een ineengeschrompelde zaadbal (testisatrofie).
• Verminderde vruchtbaarheid of onvruchtbaarheid.
• Langdurig marihuana gebruik.

Zaadbalkanker wordt meestal ontdekt doordat u een knobbel in de zaadbal voelt, of voelt dat uw bal vergroot of hard aanvoelt. Meestal is dit pijnloos, maar het kan voorkomen dat u pijn heeft. Daarnaast ervaart 30% van de patiënten een dof en/of zwaar gevoel in de onderbuik of de balzak. Daarnaast kunt u last hebben van symptomen van uitzaaiing, zoals: 

• Vermoeidheid. 
• Gewichtsverlies.
• Buik- of rugpijn.
• Zwelling van de borstklier(en).
• Kortademigheid.
• Bloed ophoesten.

Behandeling

Als u zaadbalkanker heeft moeten we uw zaadbal operatief verwijderen. Als u uitzaaiingen heeft, starten we meestal meteen met chemotherapie. Als de lymfeklieren in uw buik na de chemotherapie aanhoudend vergroot blijven, moeten we deze soms operatief verwijderen (retroperitoneale lymfeklierdissectie). Als we na de zaadbalkankerbehandeling op een CT-scan nog restafwijkingen zien en het specialistisch team het veiliger vindt om de restafwijkingen te verwijderen, wordt u nog een keer geopereerd.

Gevolgen

De overlevingskansen van zaadbalkanker zijn meestal goed, ook als u uitzaaiingen heeft. Het verwijderen van de teelbal en chemotherapie kunnen wel een effect hebben op uw vruchtbaarheid en voor vermoeidheidsklachten zorgen. De spiegel van het mannelijk geslachtshormoon (testosteron) kan daarnaast verlaagd zijn. Chemotherapie geeft een verhoogde kans op hart- en vaatziekten op de lange termijn. Daarnaast kunt u last hebben van de angst dat de ziekte terug komt en ontevredenheid over uw lichaam. Dit kan uw kwaliteit van leven beïnvloeden. Maar onderzoek laat zien dat 75% van de genezen patiënten vindt dat de kwaliteit van leven goed is.

Hieronder staan drie informatieve video’s over het doen van zelfonderzoek, stadium 1 van zaadbalkanker en het verwijderen van de teelbal (radicale ochidectomie). 

Scrotaal zelfonderzoek

Stadium 1 zaadbalkanker

Radicale orchidectomie

Robot geassisteerde lymfeklieroperatie voor uitgezaaide zaadbalkanker

Nationaal ballenalarm: controleer jezelf op zaadbalkanker

50.000 euro voor campagne #CheckJeBallen

Campagne verder uitgebreid, onder andere met voorlichting op meer scholen

Het project #CheckJeBallen, waarbij onze urologen Tahlita Zuiverloon en Arnout Alberts nauw betrokken zijn, heeft 50.000 euro gekregen van Voetbal Geeft.

Voetbal Geeft is de goede doelen-categorie van de Eredivisie Awards. Het winnende project is in samenwerking met voetbalclub FC Emmen, hun hoofdsponsor Easytoys en de Stichting Zaadbalkanker gecreëerd.

De #CheckJeBallen awareness campagne maakt jonge mannen bewust van het risico op zaadbalkanker, en wil bereiken dat het zelfonderzoek van de ballen uit de taboesfeer wordt gehaald. Door zelfonderzoek kan zaadbalkanker in een vroeg stadium aan het licht komen.

Roze shirts

De 50.000 euro zijn uitgereikt aan FC Emmen en Easytoys. De club speelde eerder dit jaar in roze voetbalshirts tegen Go Ahead Eagles. De shirts werden vervolgens geveild. Ook dat geld – 7500 euro – gaat naar de campagne.

Voorlichting

Van alle opbrengsten – ook de Vriendenloterij deed 15.000 euro in het zakje – wordt de #CheckJeBallen campagne verder uitgebreid, onder andere met voorlichting op meer scholen.

Verdubbeld

Tahlita Zuiverloon en Arnout Alberts zijn blij met het geld. Het aantal mannen met zaadbalkanker is de afgelopen 25 jaar verdubbeld. Per jaar krijgen 800 – vaak jonge mannen tussen de 15 en 40 jaar – kanker aan hun zaadballen.

Vroeg stadium

Zaadbalkanker moet in een zo vroeg mogelijk stadium worden ontdekt om uitzaaiingen voor te zijn. Als er namelijk uitzaaiingen worden gevonden, volgt een zware behandeling met chemotherapie of bestralingen. Als je er vroeg bij bent, is dat vaak niet nodig’, betogen Alberts en Zuiverloon. Ze zijn beiden verbonden aan het Zaadbalkankercentrum van het Erasmus MC Kanker Instituut.

Lees hier meer over de campagne #CheckJeBallen.

Onderzoekers van het Erasmus MC Centrum voor Complexe Retroperitoneale Chirurgie verkrijgen Europese beurs voor onderzoek naar voorspellers van ziekteprogressie bij zaadbalkanker.  

Patiënten kunnen identificeren voor aanvullende behandeling

Zaadbalkanker wordt onderverdeeld in seminoom en non-seminoom. Vooral bij seminoom ontbreekt het momenteel aan bekende voorspellers van ziekteprogressie. Bepaalde microscopische tumorkenmerken zouden een risicofactor kunnen zijn voor het ontstaan van uitzaaiingen na het verwijderen van de zaadbal. Indien nieuwe voorspellers van uitzaaiingen worden geïdentificeerd,  kunnen deze gebruikt worden om patiënten te selecteren voor aanvullende behandelingen als chemotherapie, bestraling of een lymfeklieroperatie nadat de zaadbal verwijderd is. Deze aanvullende behandelingen zijn zeer effectief, maar ook belastend voor de patiënt en kunnen negatieve langetermijneffecten hebben als hart-en-vaatziekten en secundaire tumoren. Lang niet alle patiënten hebben een aanvullende behandeling nodig. Nieuwe voorspellers van uitzaaiingen zouden die patiënten kunnen identificeren die echt een aanvullende behandeling nodig hebben, en bij de patiënten die dit niet nodig hebben de aanvullende behandeling kunnen voorkomen. 

Onderzoeksbeurs

Dr. Arnout Alberts heeft een beurs van €45.000,- verkregen van de Europese Associatie voor Urologie (EAU) voor zijn onderzoek “Identification of predictors of disease relapse in clinical stage I and II seminoma testis through artificial intelligence”. Samen met dr. Tahlita Zuiverloon, dr. Willem Boellaard en onderzoekers de Universiteitskliniek Düsseldorf zal hij op zoek gaan naar voorspellers van ziekteprogressie in tumorweefsel in de verwijderde zaadbal of lymfeklieren van patiënten die in het verleden in het Erasmus MC en Düsseldorf geopereerd zijn. 

Er zullen nieuwe immunohistochemische kleuringen worden verricht op het in de biobank opgeslagen tumorweefsel. Microscopische beelden van doorsneden van de tumoren worden ingescand en zo gedigitaliseerd. Zo kunnen computer gestuurde algoritmen (kunstmatige intelligentie) nieuwe voorspellers van ziekteprogressie identificeren in het tumorweefsel. 

Dit onderzoek zal verricht worden binnen een fellowship van een jaar, waarbij dr. Alberts naast het uitvoeren van werkzaamheden in het kader van het onderzoek ook een chirurgische training zal volgen in Düsseldorf op het gebied van de lymfeklieroperatie (retroperitoneale lymfeklierdissectie) voor zaadbalkanker. 

Het Erasmus MC Centrum voor Complexe Retroperitoneale Chirurgie is toegetreden tot het eUROGEN Europese referentie netwerk.

Sinds enkele jaren zijn Europese referentie netwerken (ERNs) opgezet van expertise centra voor zeldzame, complexe ziektebeelden. Deze ERNs worden financieel ondersteund vanuit de Europese Unie.

Eén van de 24 ERNs is eUROGEN, een netwerk van expertise centra uit 15 Europese landen op het gebied van zeldzame Urogenitale aandoeningen. Onder deze Urogenitale aandoeningen vallen zeldzame aangeboren afwijkingen, zeldzame functionele aandoeningen die een chirurgische behandeling behoeven en zeldzame vormen van kanker van de urinewegen en de mannelijke geslachtsorganen.

Het Erasmus MC Centrum voor Complexe Retroperitoneale Chirurgie is toegetreden tot eUROGEN als expertise centrum voor zaadbalkanker. Daarmee is het Erasmus MC Kanker Instituut, naast het Radboud UMC en Antoni van Leeuwenhoek ziekenhuis, één van de drie Nederlandse expertise centra voor zeldzame Urogenitale kankers binnen het Europese netwerk. Het

Doel van het netwerk

Het doel van het netwerk is het bijeenbrengen van experts voor het uitwisselen van kennis over deze zeldzame aandoeningen. Tussen de centra binnen dit netwerk worden uitwisselingsprogramma’s tot stand gebracht, bijvoorbeeld voor chirurgische training. Ook vindt multidisciplinair overleg plaats via een online platform waar casus van patiënten worden besproken om zo gezamenlijk tot het beste behandelplan te komen.

Registratie van behandeluitkomsten van patiënten uit heel Europa maakt dat er goed wetenschappelijk onderzoek gedaan kan worden ondanks dat er sprake is van zeldzame aandoeningen. Ondersteund door wetenschappelijk onderzoek zullen verbeterde richtlijnen worden ontwikkeld voor de behandeling van deze aandoeningen. Dr. Tahlita Zuiverloon en dr. Arnout Alberts zijn als coördinatoren erg blij dat het Erasmus MC Kanker Instituut als zaadbalkanker expertise centrum toe is getreden tot eUROGEN: “De samenwerking binnen het Europese netwerk zal de zorg voor zaadbalkanker patiënten in het Erasmus MC Centrum voor Complexe Retroperitoneale Chirurgie naar een hoger niveau tillen!”

Stichting Zaadbalkanker

Stichting Zaadbalkanker geeft voorlichting aan mannen met zaadbalkanker en hun naasten. Daarnaast biedt zij lotgenotencontact en behartigt ze de belangen van zaadbalkankerpatiënten en hun naasten. In Zaadbalkanker Online biedt Stichting Zaadbalkanker maandelijks nieuws, achtergrondinformatie en interviews over zaadbalkanker. In de maanden juli en augustus wordt aandacht besteed aan het Zaadbalkankercentrum van het Erasmus MC Kanker Instituut. Dit artikel kun je hier lezen.

Preventie

Wij raden u aan om zelf uw zaadballen regelmatig, bijvoorbeeld één keer per maand, te onderzoeken. U kunt uzelf het beste onderzoeken na een warm bad of een warme douche:

• rol de zaadbal voorzichtig tussen uw duim en wijsvinger;
• doe dit met beide zaadballen, één voor één;
• let vooral op een zwelling, een verharding of een andere verandering.

Voelt u iets afwijkends, of herkent u één van de symptomen zoals beschreven onder Symptomen en Gevolgen? Ga dan binnen een week naar uw huisarts.

Onderzoek

Voor het stellen van de diagnose zaadbalkanker doen we onderzoek, zoals:

• Bloedonderzoek.
• Echografie.
• Operatief onderzoek.
• CT-scan.
• MRI-scan.
• Botscan.

Lymfeklieroperatie bij uitgezaaide zaadbalkanker

Bij de behandeling van uw zaadbalkanker zijn specialisten van drie verschillende specialismen betrokken: de uroloog, de internist oncoloog en de radiotherapeut.

Interne oncologie

De specialisten van Interne oncologie bepalen samen met de patiënt het behandelplan. Uw contactpersoon is professor Ronald de Wit.

Urologie

Het specialisme Urologie is betrokken bij de eerste ingreep: het verwijderen van de aangedane zaadballen. De sectie Andrologie, een onderdeel van het specialisme Urologie, is betrokken bij het preserveren (invriezen) van uw sperma om in de toekomst vruchtbaarheid zeker te stellen. Soms kunnen we dit sperma uit de aangedane zaadbal halen, de zogenaamde “TESE”. Het Erasmus MC is een van de zes centra in Nederland (een van de weinige centra in Nederland) waar dat mogelijk is. De contactpersonen voor deze TESE behandeling zijn de urologen Dr. Marij Dinkelman-Smit, Drs. Willem P.A. Boellaard en verpleegkundig specialist Sanne Luijks.

De urologen verrichten, als dat nodig is, ook implantaties van zaadbalprothese(s). Tenslotte zijn de urologen vaak betrokken bij een eventuele operatie na het afronden van uw chemotherapie. Uw contactpersoon voor deze operatieve behandelingen is dr. Tahlita C.M. Zuiverloon, uroloog.

Radiotherapie

Het specialisme Radiotherapie van het Erasmus MC is betrokken bij eventuele aanvullende bestraling op uw lymfeklieren bij een bepaald type zaadbalkanker (seminoom).

Minimaal-invasieve chirurgie voor zaadbalkanker

Eind 2021 is het Erasmus MC officieel erkend als zaadbalkanker expertisecentrum. In het kader hiervan is de afdeling Urologie van het Erasmus MC een samenwerking aangegaan met de Universiteit Kliniek Düsseldorf (UKD) geleid door prof. Peter Albers. Professor Albers heeft uitgebreide ervaring op het gebied van de chirurgische behandeling van patiënten met uitgezaaide zaadbalkanker en met deze samenwerking wil de afdeling Urologie de kennis op het gebied van minimaal-invasieve chirurgie voor zaadbalkanker naar het Erasmus MC brengen. Minimaal invasieve chirurgie houdt in dat de chirurg opereert via kleine incisies (openingen) in plaats van grote.